Donderdag 27 mei vond er een herbegrafenis plaats op de begraafplaats van het Zuiderbolwerk: grafdelver Hidde Wiegersma en burgemeester Johannes Kramer zetten stoffelijke overblijfselen – gevonden bij graafwerkzaamheden op de Markt – bij in een knekelgraf. Wat is nu precies een knekelgraf? Wat is de achtergrond van deze botresten en wat is het verhaal achter deze grafsteen? De Werkgroep Dokkumer Knekelgraf hield zich twee jaar lang bezig met deze onderwerpen en leggen er meer over uit.
Donderdag 27 mei vond er een herbegrafenis plaats op de begraafplaats van het Zuiderbolwerk: grafdelver Hidde Wiegersma en burgemeester Johannes Kramer zetten stoffelijke overblijfselen – gevonden bij graafwerkzaamheden op de Markt – bij in een knekelgraf. Wat is nu precies een knekelgraf? Wat is de achtergrond van deze botresten en wat is het verhaal achter deze grafsteen? De Werkgroep Dokkumer Knekelgraf hield zich twee jaar lang bezig met deze onderwerpen en leggen er meer over uit. Oude begraafplaats Zuiderbolwerk Eind achttiende eeuw kwam er steeds meer inzicht in het belang van hygiëne wat begraven betreft. Er werd niet langer begraven in de kerk, dat gebeurde meer en meer op een begraafplaats, liefst buiten de bebouwde kom. Tot 1930 werden er op de begraafplaats aan het Zuiderbolwerk mensen begraven en in 1981 werd het vervallen kerkhof gerenoveerd en opgeknapt. Aan beide kanten van het middenpad liggenwel vijfhonderd graven, maar veel van deze grafstenen stonden na verloop van tijd schots en scheef. De mooiste stenen werden bewaard en zijn vandaag de dag nog steeds te zien op de linkerkant van de dwinger. Aan de rechterkant stonden vroeger de houten kruisen van de vooral arme Dokkumers, deze graftekens allemaal verdwenen. Dirk Rafaëlszoon Camphuysen Op de begraafplaats aan het Zuiderbolwerk is ook het graf van Camphuysen te vinden. Camphuysen was een bekende Nederlandse dichter en predikant, die in de zeventiende eeuw op de Markt in Dokkum begraven werd. Kennissen uit Amsterdam betaalden destijds de doodgraver een flink bedrag voor het opgraven van zijn schedel. Een gebruik van toen: de schedel van een beroemdheid op je bureau. Via verschillende omzwervingen door het land werd de schedel van Camphuysen uiteindelijk door een dominee gekocht, hij schonk de schedel aan de remonstrantse gemeente van Dokkum. Zij waren in het bezit van de andere botten van Camphuysen en zo werden zijn knekels uiteindelijk herbegraven op het Zuiderbolwerk. Resten abdijkerk en begraafplaats op Markt Tijdens graafwerkzaamheden in 2017 en 2018 aan de markt werden verschillende stoffelijke overblijfselen gevonden. MUG Ingenieursbureau uit Leek deed onderzoek naar de ongeveer zesduizend botresten – variërend van een middenhandsbeentje tot complete schedels - die gevonden werden op de Markt. Volgens de onderzoekers was het opvallend hoe slecht de gebitten van de skeletten eraan toe waren. Een definitief verslag van dit onderzoek volgt nog. Deze opgravingen waren natuurlijk niet geheel onverwacht: de Markt is aangewezen als beschermd archeologisch rijksmonument, omdat deze grond eeuwenlang gebruikt werd als begraafplaats. Schuddekistje Naast allerlei ‘losse’ botresten werd er ook een zogenoemd ‘schuddekistje’ gevonden op de Markt. In dit kistje zaten de overblijfselen van een vrouw met – zo bleek na onderzoek - veel lichamelijke gebreken. Haar resten werden bij hergebruik van haar graf opnieuw in dit kleine kistje begraven, wat niet bij iedereen gebeurde. Volgens de onderzoekers moet het dus gaan om een belangrijk iemand. Het schuddekistje is passend, respectvol en symbolisch in zijn geheel bijgezet in het knekelgraf aan het Zuiderbolwerk. Werkgroep Dokkumer Knekelgraf Na de opgravingen kwam vanuit de gemeente (Gerard Mulder) het idee om een de botresten van de Markt te herbegraven in een knekelgraf, een ouderwets woord voor een grafkelder met botresten. Er werd een werkgroep samengesteld die twee jaar lang op de hoogte werd gehouden van de onderzoeken en ondertussen nadacht over een eervolle herbegrafenis. In samenwerking met Steenhouwerij Hutting uit Leeuwarden werd een passende zerk gemaakt. Op de steen staat een deel van een gedicht van Camphuysen. Deze botresten hebben immers eenzelfde soort omzwerving gemaakt als de knekels van Camphuysen én ze liggen nu allemaal op dezelfde begraafplaats begraven. Knekelgraf Zuiderbolwerk Het graf bestaat uit twee langwerpige betonnen kisten, waarvan het voorste gedeelte volledig gevuld is met de bijna zesduizend opgegraven knekels. Het achterste gedeelte is bewust nog leeg gelaten: wanneer bij toekomstige opgravingswerkzaamheden in de binnenstad opnieuw menselijke resten gevonden worden, kunnen deze in de lege grafkelder bijgezet worden. Hier ligt momenteel alleen het schuddekistje dat door Wiegersma en Kramer op 27 mei is bijgezet. Om de grafzerk heen liggen ook de brokstukken van grafstenen, die op de Markt gevonden zijn. De mooiste stukken zijn zorgvuldig geselecteerd en in een mozaïek op het knekelgraf gelegd en in beton gegoten. Foto: begraafplaats Zuiderbolwerk rond 1981 Foto: het plaatsen van de twee betonnen kisten, waarvan de voorste gevuld is met de zesduizend gerubriceerde en onderzochte botresten Foto: het schuddekistje dat in het achterste gedeelte van het graf geplaatst is Foto: rondom de zerk is ruimte voor de brokstukken van de grafstenen die op de markt gevonden zijn. Foto: mozaïek van de 'mooiste' brokstukken
